در سال‌های اخیر، قیمت لپ‌تاپ‌های نو در بازار ایران رشد چشمگیری داشته است. به‌ویژه در دو سال گذشته، تهیه یک لپ‌تاپ جدید و باکیفیت به بودجه قابل توجهی نیاز دارد و گاهی برای خرید دستگاهی با امکانات متوسط باید حداقل ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان هزینه کرد. همین موضوع باعث شده بسیاری از کاربران به فکر استفاده از لپ‌تاپ‌های استوک یا دست دوم بیفتند. لپ‌تاپ استوک معمولاً به دستگاه‌هایی گفته می‌شود که قبلاً استفاده شده‌اند اما هنوز کیفیت فنی قابل قبولی دارند و با قیمت مناسب‌تری نسبت به مدل‌های نو فروخته می‌شوند.
با این حال، حتی تهیه لپ‌تاپ استوک هم همیشه پاسخگوی نیازهای حرفه‌ای یا علاقه‌مندان به بهبود عملکرد دستگاه نیست. اینجاست که موضوع ارتقای سخت‌افزاری لپ‌تاپ اهمیت پیدا می‌کند. بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند برای جلوگیری از هزینه‌های سنگین، لپ‌تاپ فعلی خود را تا جای ممکن ارتقا دهند و با کمترین هزینه، عملکرد آن را بهبود ببخشند. اما سوال اصلی این است: کدام قطعات لپ‌تاپ واقعاً قابل ارتقا هستند؟ و این ارتقا تا چه حد در افزایش کارایی دستگاه موثر خواهد بود؟
در این مقاله به بررسی کامل قطعات قابل ارتقای لپ‌تاپ، نحوه تشخیص امکان ارتقا، تاثیر هر بخش بر کارایی دستگاه و هزینه تقریبی این تغییرات خواهیم پرداخت. اگر شما هم تصمیم دارید لپ‌تاپ خود را به روز کنید یا به فکر استفاده بهتر از یک لپ‌تاپ استوک هستید، این راهنما می‌تواند برایتان بسیار مفید باشد.
آشنایی با قطعات قابل ارتقاء اصلی لپ‌تاپ و نقش آنها
۱. پردازنده مرکزی (CPU)
پردازنده مرکزی که بسیاری آن را قلب یا مغز یک لپ‌تاپ می‌دانند، کلیدی‌ترین وظیفه یعنی پردازش تمام دستورات و اجرای برنامه‌های کامپیوتر را عهده‌دار است. صرف‌نظر از اینکه لپ‌تاپ را برای چه کاربردی می‌خواهید ـ چه صرفاً وب‌گردی، چه تماشای فیلم، چه نرم‌افزارهای تخصصی یا بازی‌های ویدئویی ـ قدرت و سرعت CPU تأثیر مستقیمی بر عملکرد و تجربه کاربری دارد. هر برنامه یا ابزاری که در سیستم اجرا می‌کنید، برای انجام عملیات خود به CPU متکی است و ضعف این قطعه می‌تواند باعث کندی شدید در پردازش، هنگ کردن سیستم و حتی لگ و تاخیر در اجرا شود.
در بسیاری از موارد، حتی بازی‌های ویدئویی نیز که در نگاه اول شاید به کارت گرافیک وابسته باشند، در عمل به یک CPU قدرتمند نیاز دارند. به طور خاص، بازی‌های شوتر اول‌شخص یا چندنفره آنلاین، بیشتر بر قدرت پردازنده مرکزی متکی هستند تا کارت گرافیک! پس اگر به چنین مصارفی فکر می‌کنید، این نکته را مدنظر داشته باشید.
پردازنده‌های مرکزی لپ‌تاپ‌ها عمدتاً توسط دو شرکت بزرگ یعنی Intel و AMD ساخته می‌شوند. هر دو برند مدل‌های متنوعی برای کاربردهای متفاوت تولید کرده‌اند و هر نسل از پردازنده‌ها نسبت به نسل قبل قدرت و بهره‌وری بیشتری دارد. بااین‌حال، نکته مهم دیگر تعداد هسته‌های پردازشی و فرکانس کاری CPU است. هرچه تعداد هسته‌ها بیشتر باشد، پردازش موازی بهتر انجام می‌شود و هرچه فرکانس بالاتر باشد، سرعت کلی اجرای دستورات افزایش می‌یابد.
در صورتی که تخصص فنی کافی در مقایسه این پردازنده‌ها ندارید، همیشه می‌توانید امتیازات و بنچمارک‌های تخصصی مدل‌های مختلف را از سایت‌های معتبر مشاهده کنید؛ این اعداد برحسب تست‌های واقعی روی سرعت، قدرت محاسبه و بازدهی اعلام می‌شوند و راهنمای خوبی برای انتخاب مناسب‌ترین مدل خواهند بود.
متأسفانه، وقتی بحث ارتقای لپ‌تاپ مطرح می‌شود، پردازنده مرکزی معمولاً جزو قطعاتی است که قابل تعویض یا ارتقا نیست. در اغلب مدل‌های لپ‌تاپ، CPU روی مادربرد لحیم و به اصطلاح Solder شده است و جدا کردن یا جایگزینی آن نیازمند تجهیزات خاص و تخصص فوق‌العاده است که حتی اگر ممکن باشد، توجیه اقتصادی ندارد. این یکی از بزرگترین محدودیت‌های ارتقای سخت‌افزاری در لپ‌تاپ‌هاست. تنها معدود و گران‌ترین مدل‌های ورک‌استیشن یا گیمینگ قابلیت جداسازی پردازنده را دارند؛ که آن هم بسیار کم‌یاب است و تهیه پردازنده جدید نیز گاه نصف قیمت یک لپ‌تاپ تازه هزینه به دنبال دارد.
در نتیجه اگر احساس می‌کنید لپ‌تاپتان از لحاظ قدرت CPU ضعیف شده، متاسفانه تقریباً هیچ راه به‌صرفه‌ای برای ارتقای این قطعه وجود ندارد. بهترین پیشنهاد معمولا تعویض کل دستگاه است نه یک قطعه! بنابراین در هنگام خرید اولیه حتماً به نسل، مدل و مشخصات دقیق CPU توجه ویژه داشته باشید تا در آینده با مشکل کندی و ناتوانی سیستم روبه‌رو نشوید.
۲. کارت گرافیک (GPU)
کارت گرافیک یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های هر لپ‌تاپ، مخصوصاً برای افرادی است که علاقه زیادی به بازی‌های ویدیویی، نرم‌افزارهای طراحی و رندرینگ سه‌بعدی یا حتی تدوین ویدیو دارند. کارت گرافیک، که به آن GPU نیز گفته می‌شود، مسئول پردازش داده‌های تصویری و نمایش تصاویر و ویدیو با بالاترین کیفیت و کمترین لگ و تاخیر است. در سال‌های اخیر، حجم و پیچیدگی محتوای گرافیکی بازی‌ها و نرم‌افزارهای مهندسی و علمی بسیار افزایش یافته، بنابراین نیاز به یک کارت گرافیک قوی بیش از پیش احساس می‌شود. رزولوشن تصاویر بالا رفته و جزئیات بیشتری باید بدون وقفه پردازش شوند.
کارت‌های گرافیک لپ‌تاپ به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: دسته اول کارت‌های گرافیک مجتمع یا یکپارچه (integrated) هستند که پردازنده گرافیکی آنها در اصل بخشی از خود CPU است و از حافظه اصلی سیستم (RAM) برای پردازش‌های گرافیکی استفاده می‌کند. این دسته مناسب کارهای سبک و روزمره همچون وب‌گردی یا تماشای فیلم است، اما به هیچ وجه برای بازی یا کار حرفه‌ای گرافیکی توصیه نمی‌شود.
دسته دوم کارت‌های گرافیک مجزا (dedicated) هستند که یک چیپ پردازشگر گرافیکی اختصاصی دارند (معمولاً از برندهای Nvidia یا AMD) و علاوه بر آن، حافظه اختصاصی جداگانه (VRAM) هم دارند. این کارت‌ها قدرت فوق‌العاده بیشتری در اجرای بازی‌های سنگین، نرم‌افزارهای تدوین فیلم، مدل‌سازی سه‌بعدی و … فراهم می‌کنند. هرچه میزان VRAM بیشتر باشد، اجرای گرافیک‌های پیشرفته‌تر و بدون هنگی امکان‌پذیرتر خواهد بود. کاربران حرفه‌ای توصیه می‌شوند همیشه لپ‌تاپی بخرند که دارای کارت گرافیک مجزا و ظرفیت حافظه بالاست.
در زمان خرید، برای مقایسه قدرت کارت‌های گرافیک مختلف، می‌توانید از بنچمارک‌ها و امتیازدهی گرافیک‌ها در سایت‌های تخصصی بهره بگیرید. مثلاً در زمان نگارش این متن، بهترین کارت گرافیک لپ‌تاپ Nvidia GeForce RTX 3080 شناخته می‌شود؛ اما برای مصارف مختلف، گزینه‌های اقتصادی‌تر دیگر نیز وجود دارد.
با تمام این توضیحات، باید بدانید که عملاً در اکثر قریب به اتفاق لپ‌تاپ‌ها، امکان ارتقا یا تعویض کارت گرافیک وجود ندارد. GPU معمولا روی مین‌بورد لحیم شده و ثابت است و جداکردن یا جایگزینی آن نیازمند تخصص و هزینه‌ای بالا و ریسک‌پذیری زیادی است که کمک چندانی نیز به شما نمی‌کند. در نتیجه، کارت گرافیک لپ‌تاپ معمولا جزو قطعات غیرقابل ارتقاست و هنگام خرید باید این فاکتور را کاملاً جدی بگیرید.
۳. حافظه رم (RAM)
حافظه رم یکی از قطعات بسیار حیاتی در لپ‌تاپ است که نقشی کلیدی در نحوه اجرای نرم‌افزارها و عملکرد همزمان آنها ایفا می‌کند. رم، همان‌طور که از نامش پیداست، حافظه کوتاه‌مدت سیستم است؛ یعنی اطلاعات و دستوراتی که به صورت موقت در حال اجرا هستند، در این فضا ذخیره می‌شوند تا پردازش سریع‌تر انجام شود و سرعت جابه‌جایی بین برنامه‌های مختلف بسیار بالا باشد. داشتن رم کافی باعث می‌شود بدون مشکل و کندی بتوانید چندین نرم‌افزار یا تب مرورگر را همزمان باز نگه دارید و سیستم دچار کمبود حافظه و نهایتاً هنگ نشود.
میزان حافظه رم به‌ویژه در کاربری‌هایی مانند ادیت فیلم و عکس، اجرای بازی‌های سبک یا باز بودن همزمان صدها فایل و نرم‌افزار اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. اگر لپ‌تاپی رم پایینی داشته باشد، ممکن است با افزایش حجم برنامه‌ها سیستم شدیداً افت سرعت پیدا کند. اکثر لپ‌تاپ‌های امروز با رم DDR4 عرضه می‌شوند که نسبت به نسل‌های قبلی (مانند DDR3 و DDR2) سرعت بالاتر و مصرف انرژی کمتری دارند. با این حال، لپ‌تاپ‌های قدیمی‌تر ممکن است هنوز از انواع DDR3 یا حتی DDR2 استفاده کنند و در نتیجه سرعت کلی پردازش آنها کندتر است.
نکته مثبت و امیدبخش ماجرا اینجاست که در غالب مدل‌های لپ‌تاپ (به جز مدل‌های بسیار نازک و فوق‌العاده سبک)، امکان ارتقای حافظه رم وجود دارد. یعنی شما می‌توانید حافظه رم فعلی دستگاه را با رم پرظرفیت‌تر یا از نسل بهتر جایگزین کنید یا حتی یک ماژول رم دوم به اسلات خالی اضافه نمایید. البته قبل از ارتقا باید به نوع رم سازگار با لپ‌تاپ (DDR3 یا DDR4)، حداکثر ظرفیت قابل پشتیبانی و تعداد اسلات‌های رم روی برد اصلی دقت کنید.
با ارتقا رم، کارایی کلی دستگاه به طور محسوس بالاتر می‌رود. سرعت اجرای برنامه‌ها، باز شدن همزمان تب‌ها و جابجایی بین نرم‌افزارها همگی روان‌تر خواهد شد. ارتقای رم یکی از ارزان‌ترین و مؤثرترین راهکارهای افزایش کارایی لپ‌تاپ است و خرید یک ماژول رم جدید نسبت به هزینه کردن برای تهیه لپ‌تاپ تازه خیلی به‌صرفه‌تر خواهد بود. بنابراین اگر فکر می‌کنید سیستم‌تان کم می‌آورد یا ارور حافظه کم می‌دهد، حتماً به فکر افزودن یا تعویض رم باشید.
۴. هارد دیسک و حافظه ذخیره‌سازی (HDD و SSD)
هارد دیسک و حافظه ذخیره‌سازی، جایی هستند که همه اطلاعات، برنامه‌ها و فایل‌های لپ‌تاپ شما به طور دائمی در آن نگهداری می‌شود. این بخش نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و تاثیر مستقیمی روی عملکرد کلی سیستم دارد؛ چه از منظر سرعت اجرای برنامه‌ها، چه نحوه بوت‌شدن سیستم‌عامل یا حتی انتقال و جابه‌جایی فایل‌ها.
هارد دیسک‌ها بر اساس نوع به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: هاردهای مکانیکی یا HDD و هاردهای حالت جامد یا SSD.
HDD (Hard Disk Drive): این نوع هارد دیسک‌ها قدیمی‌تر هستند و مکانیزمی مشابه یک گرامافون دارند؛ یعنی اطلاعات روی یک سری دیسک چرخان فلزی ذخیره می‌شوند و یک هد مکانیکی با حرکت فیزیکی به اطلاعات دسترسی پیدا می‌کند. مزایای اصلی این نوع هارد، ظرفیت بالاتر با قیمت کمتر است، بنابراین اگر به ذخیره حجم زیادی فیلم، عکس و داده نیاز دارید و سرعت برایتان اولویت ندارد، HDDها اقتصادی‌ترند. با این حال، این نوع هاردها به علت قطعات متحرک، نسبت به ضربه و حمل‌ونقل آسیب‌پذیرتر هستند و هنگام انتقال داده یا اجرای برنامه‌های سنگین، سرعت پایین‌تر و پایداری کمتری دارند.
SSD (Solid State Drive): هاردهای SSD نسل جدید فضای ذخیره‌سازی‌اند و با فناوری تراشه‌های الکترونیکی و حافظه فلش ساخته می‌شوند و هیچ قسمت متحرک فیزیکی ندارند. این موضوع باعث می‌شود هم به شوک و ضربه مقاوم باشند، هم مصرف انرژی پایین‌تری داشته باشند و مهم‌تر از همه، سرعت فوق‌العاده بیشتری در خواندن و نوشتن اطلاعات نشان دهند! بوت شدن سیستم‌عامل، اجرای نرم‌افزارها و انتقال داده‌ها با SSD چندین برابر سریع‌تر از HDD خواهد بود. تنها نکته منفی SSD قیمت بالاتر آن نسبت به حجم مشابه HDD است و برای افرادی با بودجه محدود شاید کمی گران تمام شود.
در حالت ایده‌آل، می‌توانید هارد HDD لپ‌تاپ قدیمی را با SSD تعویض و لپ‌تاپ را کاملاً متحول کنید. این ارتقا کمک می‌کند لپ‌تاپ‌هایی که بشدت کند شده‌اند، ظرف چند ثانیه روشن و آماده به کار شوند و برنامه‌ها در کوتاه‌ترین زمان ممکن اجرا شوند. اگر لپ‌تاپ شما تنها یک جای هارد دارد، می‌توانید هارد مکانیکی قدیمی را با SSD جایگزین کنید. همچنین اگر فضای زیادی لازم دارید، می‌توانید هارد قدیمی را به کمک کیس مخصوص تبدیل به هارد اکسترنال کنید و همزمان SSD را برای سیستم عامل و برنامه‌ها داخل لپ‌تاپ بگذارید.
در مجموع، ارتقا هارد دیسک، خصوصاً جایگزینی HDD با SSD، سریع‌ترین و ساده‌ترین روش برای احیای یک لپ‌تاپ ضعیف شده یا قدیمیست و تاثیر آن بسیار محسوس‌تر از اغلب ارتقاهاست. تنها کافیست سایز و نوع مناسب هارد برای لپ‌تاپ خود را انتخاب کنید (معمولاً 2.5 اینچی)، سپس با خیال راحت لذت سرعت و کارایی جدید را بچشید!
آیا همه لپ‌تاپ‌ها قابلیت ارتقا دارند؟
امکان ارتقای قطعات در همه لپ‌تاپ‌ها یکسان نیست. برخی مدل‌ها، به‌ویژه دستگاه‌های سبک و بسیار باریک (مانند اولترابوک‌ها)، بسیاری از اجزای اصلی خود را به‌صورت لحیم‌شده به مادربرد دارند و عملاً امکان جداسازی و ارتقا آنها وجود ندارد. از سوی دیگر، برخی لپ‌تاپ‌های گیمینگ یا مدل‌های حرفه‌ای‌تر معمولاً امکانات بیشتری برای ارتقا در اختیار کاربر می‌گذارند.
برای اطمینان از امکان ارتقا، می‌توانید از سایت‌های تخصصی (نظیر Crucial.com یا سایت سازنده لپ‌تاپ) مدل دستگاه خود را جستجو کنید. این سایت‌ها اغلب به طور دقیق مشخص می‌کنند که چه قطعاتی امکان تعویض یا ارتقا دارند (مثلاً تعداد اسلات رم، نوع و ظرفیت قابل پشتیبانی SSD، و غیره). همچنین باز کردن پنل پشتی لپ‌تاپ از دیگر راه‌هایی است که می‌توانید اتصال یا لحیم بودن قطعات به مادربرد را بررسی کنید.
ارتقا کدام قطعات ممکن و مقرون‌به‌صرفه است؟
- رم (RAM): در اکثر لپ‌تاپ‌ها ارتقای رم بسیار آسان است. می‌توانید رم جدید را با ظرفیت بیشتر جایگزین کنید یا ماژول دومی اضافه کنید تا سرعت و عملکرد دستکاه در کارهای همزمان افزایش یابد.
- حافظه ذخیره‌سازی (SSD/HDD): جایگزینی هارد مکانیکی با SSD، بزرگترین جهش در سرعت سیستم را برای دستگاه‌های قدیمی ایجاد می‌کند. حتی لپ‌تاپ‌هایی که SSD داخلی ندارند عموماً امکان ارتقای HDD به SSD را دارند.
- باتری و برخی قطعات جانبی: بسته به مدل لپ‌تاپ، تعویض باتری، آداپتور برق، و ارتقای ماژول وای‌فای نیز در برخی مدل‌ها امکان‌پذیر است.
اما پردازنده (CPU) و کارت گرافیک (GPU) در اکثر لپ‌تاپ‌ها غیر قابل ارتقا هستند زیرا روی مادربرد لحیم شده‌اند. در معدود مدل‌های گیمینگ حرفه‌ای یا ورک‌استیشن‌ها ممکن است این امکان فراهم باشد اما بسیار کم‌تعداد و گران هستند و اغلب هزینه این کار بیشتر از تهیه یک لپ‌تاپ جدید می‌شود.
چگونه تشخیص دهیم لپ‌تاپ ما قابل ارتقا است؟
- اطلاعات فنی دستگاه را جستجو کنید (در سایت سازنده یا سایت‌هایی مانند Crucial).
- مدل دقیق لپ‌تاپ را وارد کنید تا تمام جزئیات مربوط به ظرفیت رم قابل نصب، نوع اسلات حافظه و سایر موارد برایتان نمایش داده شود.
- در صورت امکان پنل پشتی دستگاه را باز کنید و ببینید که رم و هارد قابل جداسازی هستند یا به مادر برد لحیم شده‌اند.
- پرس‌وجو از تعمیرکاران مجرب نیز روش ساده و سریعی است؛ آنها تجربه کافی برای تشخیص موارد قابل ارتقا را دارند.
در نهایت، چه قطعه‌ای را ارتقا دهیم؟
اگر لپ‌تاپ شما کند شده است، دیر بوت می‌شود یا پس از روشن شدن مدتی طول می‌کشد تا قابل استفاده شود، تقریباً همیشه اولین گزینه خرید SSD و جایگزینی آن با هارد قدیمی است. این کار با هزینه‌ای اندک، جان تازه‌ای به لپ‌تاپ می‌بخشد. اگر به‌طور همزمان برنامه‌های زیادی باز می‌کنید یا با فایل‌های حجیم کار می‌کنید، افزایش رم نیز کمک زیادی به اجرای روان‌تر دستگاه خواهد کرد.
در مجموع، رم و حافظه داخلی بیشترین و آسان‌ترین قابلیت ارتقا در اکثر لپ‌تاپ‌ها را دارند و می‌توانند با صرف کمترین هزینه بیشترین تاثیر را روی افزایش سرعت و کارایی کل سیستم بگذارند.
جمع‌بندی
در شرایطی که قیمت لپ‌تاپ‌های نو افزایش یافته، استفاده بهینه از دستگاه فعلی و ارتقای آن گزینه‌ای اقتصادی و کاربردی است. با دانستن اینکه کدام قطعات قابل ارتقا هستند (عمدتاً رم و حافظه ذخیره‌سازی)، می‌توان با هزینه منطقی کارایی و عمر مفید لپ‌تاپ را تا حد زیادی افزایش داد. البته همیشه پیش از خرید قطعات جدید، سازگاری و امکان ارتقا را بر اساس مدل لپ‌تاپ بررسی کنید تا انتخاب درستی داشته باشید. در نهایت اگر انتظارات شما بسیار حرفه‌ای و سنگین است و نیاز به قدرت پردازشی یا گرافیکی بالایی دارید، شاید خرید دستگاه نو یا مدل استوک رده‌بالا گزینه مناسب‌تر باشد.
در صورت نیاز به راهنمایی بیشتر در مورد مدل‌های خاص یا بودجه خود، می‌توانید با ما در میان بگذارید تا بهترین پیشنهاد ممکن را دریافت کنید.
